第一章 連音法(Sandhi,Junction)

壹.外連音法 (External Sandhi)

使用時機 與 通則

1.使用時機:用於「接頭詞(prefix)與字(word)」及「字與字」之間。

2.通則: -x + y- 作連音時,通常以後音 y 為基礎(不變或稍變),前音 x 變化。

 

母音 + 母音 的連音例則

1.母音連音總說

(1) 巴利語中一般不允許「母音+母音」的情況 (除了極少數例外)

(2) 「母音+母音」的一般解決方法

作「母音連音」,如: na + atthi > natthi (或 n' atthi) 沒有

前面「半母音化」,如:aggi + agaro > aggyagaro 火宅

‧插入「連結子音」,如: cha + ime > cha-y-ime 此等六項

(3) 母音連音總則

大分類

細分 與 特徵

參考例則

二母音

相合

略化

前略型(前母音省略/後母音不變或長化)

 

後略型(後母音省略/前母音不變或長化)

 

重音化

作guna即: -+- > e, -+- > o

半離合

半母音化

前母音半母音化/後母音不變或長化

 

二母音

相離

插入「連結子音」:y,v,r,m,g,t,d,

注:此處 = aa, = ii, = uu

 

2.母音+母音的連音例則

(1) 最常見的情況為「後音吸收前音」,即【前略/後同】:

‧a + a = a ,如: na + atthi > natthi (n' atthi) 沒有

i yani + asmakam > yanasmakam 我們的那些 ...

e dhanam me + atthi > dhanam m'atthi 我有財產

o tayo + assa > tay'assa 他的三個 ...

‧a + a = a ,如: sena + asanani > senasanani 那些臥坐所

u sametu + ayasma > sametayasa 請尊者集合

i tatra pi + asim > tatra pasim 彼處又有(aor.)

‧a + i = i ,如: kim eva + idam > kim evidam 此是何物

a pabba + indriyam > pabbindriyam 慧根

i tini + imani > tin'imani 這三個

‧a + u = u ,如: vatta + upacchedo > vattupacchedo 輪迴之斷絕

a sabba + uppada > sabbuppada 由想之生起(Abl.)

u matu + upatthanam > matupatthanam 對母親的奉侍

‧a + e = e ,如: ha + eva > heva 即(強調語)

i atthikani + eva > atthikaneva 只(剩)骨頭

u titthatu + eva > titthateva () 願它存在

e sabbe + eva > sabb'eva 一切

o asanto + ettha > asant' ettha 惡人(雖)在此處

(Dhammapada 304)

‧i + o = o ,如: vi + o-lok-e-ti > voloketi 觀察

i bhikkhuni + ovado > bhikkhunovado

對於諸比丘尼的教誡

(2) 有時「後音吸收前音」之後,後音拉長,即【前略/後長】:

(一般而言,該長音節要符合「2音長法則」)

‧a + a = a ,如: handa + aham > handaham 好吧!我 ...

a tada + aham > tadaham 那時,我 ...

i idani + aham > idanaham 現在,我 ...

e sace + ayam > sacayam 若這個 ...

o appassuto + ayam > appassutayam 這個少聞的(人)

‧i + i = i ,如: yani + idha > yanidha 那些在此處(之物)

i kiki + iva > kiki va 如雞

‧a + u = u ,如: idha + upapanno > idhupapanno 轉生於此

a tatha + upamam > tathupamam 像那樣地

i pahuta-vitti + upakarano > pahutavittupakarano

u 眾多財產資具

bahu + upakaro > bahupakaro 眾多利益

(也有極少數「三音長」的情況:)

‧a + a = a ,如: na + assa kibci > nassa kibci 他的(全身)無處 ...

u su + akkhato > svakkhato 已被善說

(3) 有時「前音吸收後音」,尤其是 -e,-o + a- 時,即【前同/後略】:

‧o + a = o ,如: kilanto + asmi > kilantosmi 我疲倦

e e te + aham vadami > teham vadami 我對他們說

i i pi + assa > pissa 他的 ... 也 ...

(4) 少數情況「前音吸收後音」之後,前音拉長,即【前長/後略】:

‧i + a = i ,如: vi + ati + sareti > vitisareti 交換(交談)

u i u vijju + iva > vijju va () 如電光

(5) 當前面的 -省略時,其後的-,- 常被重音化,即【前後相合,guna】:

-+- > e, -+- > o (注:此處aa; ,亦同)

‧a + i = e ,如: mama + idam > mamedam 我的這個

a i jina + iritam > jineritam ()

(對Acc.)為勝者(佛)所感動的(人)

‧a + u = o ,如: kattha + udakam > katthodakam () 薪木與水

a u yatha + udake > yathodake 如在水中

na + upeti > nopeti 不入(...之數)

★ 特例: udadhi + umi > udadhomi 海波

(6) -i,-i,-e 及 -u,-o 遇到 a-,a- 時,變成半母音 -ya,-ya 及 -va,-va

此外,遇其他母音(如 e-)時,也有同樣現象。即【前半/後同】:

‧i + a = ya ,如: aggi + agaro > aggyagaro () 火宅

i dasi + ahosim > dasyahosim () 我是婢女

e putto te + aham > putto tyaham 我是你的兒子

i + a = ya vi + a + karoti > vyakaroti 記答

‧u + a = va ,如: na tu + eva > na tveva 確實不 ...

o a va yavatako + assa > yavatakvassa 如他的(身體)

e ve 那樣(長)

su + agatam > svagatam 善來 (Wel-come !)

so + eva > sveva

★ 注意:半母音可能再被同化,如 anu + a- > anva- > anna-

(sam-anu-a-gata > samannagata 具足)

(7) 同上 -i,-i,-e 及 -u,-o 遇到 a- 變成半母音之後,後音 a- 可能拉長,

而成 -ya 及 -va 。即【前半/後長】:

‧e + a = ya ,如: te + aham > tyaham (or teham) 我是你的(兒子)

u va su + akkhato > svakkhato 已被善說

o va so + aham > svaham (or so 'ham) 那個我

★ (8) 有時前後「兩母音間」插入「連結子音(Junction Consonants)」,即

【前後相離】,此可分三種情形:

(a) 「回存(Restore)」前字的末尾子音:

‧回存 g : puthu + eva > puthag eva () 個別地 (Skt. prthag)

‧回存 t : tasma + iha > tasmatiha 是故此處 (Skt. tasmat)

‧回存 d : saki + eva > sakid eva 儘儘一回 (Skt. sakrt/sakrd)

‧回存 m : tunhi + asine > tunhim asine 默坐時(Loc.) (Skt. tusnim)

‧回存 r : puna + idh' agato > punar idhagato 再來此世

(Skt. punar or punah)

‧回存 l : cha + ayatana > chalayatana 六處 (Skt. sat or sad)

(b) 在後字之前「添加字首音(Prothesis)」,亦即在 i-,e- 之前添加 y,

而 u-,o- 之前添加 v :

‧添加 y : na + idam > na-y-idam 這個不是 ...

cha + ime > cha-y-ime 此等六項 ...

‧添加 v : ubhaya + okinno > ubhaya-v-okinno 散佈著二種 ...

pabca + uttari > pabca vuttari 超越五種 ...

(c) 在前後「兩母音間」插入「連結子音(Junction Consonants)」:

‧插入 y : ya + abbam > ya-y-abbam ()

‧插入 m : abba + abbam > abbamabbam 相互

‧插入 r : thambo + iva > thambo-r-iva 如柱子

‧插入 d : atta + attho > atta-d-attho 己利

‧插入 t : ajja + agge > ajja-t-agge 從今日以後 (Loc.)

‧插入 n : ito + ayati > ito-n-ayati () 從此(今)以後

‧插入 h : ma + evam avoca > ma-h-evam avoca 勿如是說

na + eva > na-h-eva 確實不 ...

(9) 例外情形:

‧兩母音相連 : anu + esi > anuesi ()

sa + upapilo > saupapilo (Bahubbihi) 具破壞、傷害

‧其它情形 : ti + eva > tveva (外形同於 tu + eva > tveva)

 

 

母音 + 子音 的連音例則

1.通則:「母音+子音」時,通常不需連音變化。

‧dassana + kamo > dassanakamo 欲見

2.ti 法則:「短母音+ti」時,短母音通常會拉長。

‧deva + ti > devati 國王啊!

3.pi 法則:「短母音+pi」時,短母音有時會拉長。

‧tatra + pi > tatrapi 在彼處也(also) ...

4.重複開頭子音:「母音+某些 接頭詞字根」時,重複該接頭詞或字

根之開頭子音。(此情況常是由於該接頭詞或字根之「梵語或吠陀語形」原本

即是「雙子音」開頭)。

‧na + (p)pajanati > nappajanati 不知 (pa < Skt. pra)

‧vi + (b)bana > vibbana 識 (ba < Skt. jba)

‧rupa + (k)khanda > rupakkhanda 色蘊 (khandha < Skt. skandha)

5.二音長法則應用:「長母音+連續子音」時,長母音變短:

‧tanha + (k)khayo > tanhakkhayo 愛盡 (khaya < Skt. ksaya)

a + (k)kha-ti > akkhati 告 (kha < Skt. khya)

‧maha + (p)phala > mahapphala 大果

★ 但也有例外(長母音不變短)而形成「三音長」的:

‧vedana + (k)khanda > vedanakkhanda 受蘊 (Skt. skandha)

‧pabba + (k)khanda > pabbakkhanda 慧蘊

‧yatha + (k)kamam > yathakkamam 依序 (kama < Skt. krama)

6.不規則變化:前面的母音由於「修辭或韻律」的緣故而「變長或變短」。

‧變長 khanti + paramam > khanti paramam 忍辱最上

jayati + soko > jayati soko 愁憂生起

(字中的情況) tatiyam > tatiyam 第三, tini > tini

 

‧變短 yittham va + hutam va + mayham > yittham va hutam va mayham

我所獻或供之物

buddhe yadi va + savake > buddhe yadi va savake (對諸)佛或弟子

(字中的情況) dukkham > dukham 苦, jivanto > jivato 活著的

 

 

子音 + 子音 的連音例則

1.通則:一般而言,前子音變化,後子音不變(或稍變)

2.同化法則:時常「前音被後音」同化:

‧u(d) + pajjati > uppajjati 生起

‧du(r) + caritam > duccaritam 惡行

‧ni(r) + mala > nimmala 無垢

3.類化法則:有時「前音被後音」類化,如 r + k > kkh, r + t > tth,

d + h > ddh

‧ni(r) + (k)kam-a-ti > nikkhamati 離去

‧ni(r) + tar-a-ti > nittharati 越度

‧u(d) + har-a-ti > uddharati 舉起

4.長化法則:偶而也有「母-子+子」時,前面的「母-子」變成「長母音」

的情形。

‧u(d) + han-ati > uhanati 切斷(cut through)

‧ni(r) + har-ati > niharati 取出(帶出)

5.v+v 法則:巴利中沒有 -vv- 連音的情形,所有的 -vv- > -bb-

‧ni(r) + veth-eti > nibbetheti 解明

‧(p)pa + (v)vaj-ati > pabbajati 出家

 

 

子音 + 母音 的連音例則

有聲化法則:「無聲子音+母音(或有聲子音)」時,該「無聲子音」可能

變成對應的「有聲子音」。

‧sat + attho > sadattho 善利、妙義 (or sva-d-attha 己利)

‧sat + dhamma > saddhamma 正法、善法、妙法

 

其它連音變化

1.某些「特殊字尾+母音」的情形

(1) -ti 或 -ti + 母音 > -ty > -cc :

‧iti + adi > iccadi 等等

‧jati + andha > jaccandha 生盲

‧(p)pati + assosi > paccassosi 他回答(aor.)

(2) -di + 母音 > -dy > -jj :

‧yadi + evam > yajjevam 若如此

‧nadi + a > najja = nadiya (於...)河 (Loc.)

(3) -dhi + 母音 > -dhy > -jjh :

‧bodhi + avga > bojjhavga 覺支

‧adhi + asaya > ajjhasaya 意向、意樂

(4) -bhi + 母音 > -bhy > -bbh :

‧abhi + u(d) + kir-a-ti > abbhukkirati 撒、注

‧abhi + u(d) + gacch-a-ti > abbhuggacchati 昇

2.-m (anusvara隨韻) 的連音變化

(1) 「-m + 子音」時, m 可能變成「與該子音同一發音部位之鼻音」,即

-m + k,kh,g,gh,v > -v , sam + kilesa > savkilesa 煩惱、雜染

-m + c,ch,j,jh,b > -b , dhammam + ca > dhammabca 法以及 ...

-m + t,th,d,dh,n > -n , sam + (t)thita > santhita 已樹立

-m + t,th,d,dh,n > -n , alam + dani > alan dani 現在夠了

-m + p,ph,b,bh,m > -m , evam + me sutam > evam me sutam 如是

我聞

(2) 「-m + 母音」時, m 可能「變成 m」:

‧bhavam atthu > bhavamatthu 願您 ...

(3) 「-m + 母音」時,「母音可能省略」,此時 -m 依(1)之規則作「鼻音

變化」:

‧idam + api > idam pi 這個也

‧abhinandum iti > abhinandun ti 「他們很高興」(aor.)

‧hi alam + idani > halan dani 現在實在不應(宣說)

‧tvam + asi > tvam si 你有

‧cakkam iva > cakkam va 如輪

(4) 「-m + 母音或子音」時, 極少情況「m 會省略」,此時「母音拉長」:

‧ekam idam + aham samayam > ekam idaham samayam 有一次,我 ...

‧evam + aham > evaham 如是,我 ...

(5) 「-m + eva」時,可能插入 y。又 -m + y- 時,可能變成 -mb- 或 -bb-:

‧santam + eva > santam yeva 它確實存在(ppr.)

‧tesam + eva > tesam yeva 或 tesambeva 那些 ...

‧paccattam + eva > paccattab beva (或 -my-) 自己(by himself,ad.)

‧tam khanam + eva > tam khanab beva (或 -m y-) 在那一剎那

‧sam + yoga > sabboga = samyoga

‧yam + yad eva > yabbad eva 凡任何 ... (whatever)

(6) -m + h- 時,-m 常變成 -b

‧tam + hi tassa > tab hi tassa 彼(Gen.愚人)確實 ...

‧evam + hi so > evab hi so 如此,彼(大樹) ...

(7) 母音間 或 母音與子音間 有時「插入 m」:

‧anu + thulani > anumthulani 細粗(之惡,Dhammapada 265)

‧manopubba + gama > manopubbavgama 意為前導 ( Dhammapada 1,2)

‧ava + siro > avamsiro 低頭

 

 

貳.內連音法(Internal Sandhi)

使用時機用於字的衍生(derivation)過程中

語根 根本接尾詞 枝末接尾詞 語尾變化

Root +  Suffix1  +  Suffix2   +  Ending

└─────┴───┬───┘

二次衍生(Secondary Derivation)

└──┬──┘

一次衍生(Primary Derivation)

 

 

兩項常用的規則

1.關於「字中的舌音」:

通常一個字(word)中除了 r 之外,只容許「一個舌音(或舌音群)」。因此,

(p)pati 有時變成 (p)pati ,特別是碰到 (t)tha 時。

如: (p)pati + (t)thahati > patitthahati (住立、確立)

2.關於「n 的舌化(n)」:

在同一個字中,只要 r 與其後的 n 之間,沒有介入任何會造成舌位變動的

子音,則該 n 常會舌化為 n

如:kar + aniya > karaniya (應被作的)義務

ram + aniya > ramaniya (令人)興奮的

rabj + aniya > rajaniya (令人)愛染的

 

注意事項內連音法與外連音法並不一致,最好由各別實際的用例中學習。

例子

‧dis + ta > dittha (pp.a.見,所見), dittha + in > ditthin (a.有見的)

wram + ana > samana (沙門), samana + ya > samabba (沙門性)

‧vi-vic + ya > vivicca (ger.離已)

‧chid + na > chinna (pp.已斷)

‧u(d) + pad + ya + ti > uppajjati (第3類動詞,生起)

‧ram + aniya > ramaniya (grd.可喜,可愛)

‧labh + ya > labbha (grd.可能)

‧sat + ya > sacca (抽象化,諦)

 

⊙ 參考資料:此部份內容請參考 F

1. INTRODUCTION TO PALI (A.K.WARDER)

(1) LESSON 23, 'Junction',pp.213-218

(2) LESSON 25 ,'Junction Consonants', p.255

2. A PALI GRAMMAR (W.GEIGER), 'SANDHI' ,pp.57-66

3. 巴利文法 (水野弘元 著,許洋主 譯), 第六章「連聲」,pp.81-90